Termin „witamina D” odnosi się do witaminy D3 – cholekalcyferolu, który występuje głównie w żywności pochodzenia zwierzęcego oraz witaminy D2 – ergokalcyferolu, który występuje w produktach pochodzenia roślinnego.
Dostarczanie wit. D3
Witamina D3 może być dostarczana z żywnością, przede wszystkich z produktów bogato tłuszczowych co wynika z faktu, iż jest rozpuszczalna w tłuszczach. Produkty te to m.in.: tłuste ryby (tuńczyk, łosoś), jaja oraz produkty mleczne, a także grzyby.
Jednak głównym źródłem witaminy D3 jest produkcja endogenna, czyli nasz organizm potrafi sam wytworzyć tę witaminę. Taka produkcja praktycznie w całości pokrywa jej dzienne zapotrzebowanie. Pod wpływem promieniowania UV-B z cholesterolu powstaje 7-dehydrocholesterol – prekursor witaminy D3.
Najbardziej efektywna synteza witaminy D odbywa się od maja do września, pomiędzy godz. 10 a 15. W słoneczny, bezchmurny dzień ekspozycja ok. 18% powierzchni ciała przez 15 min. powinna wywołać syntezę witaminy D3 na poziomie od 2000-4000 IU/dobę. Co istotne, oprócz czynników pogodowych niezwykle ważna jest sama pigmentacja skóry – u osób z ciemniejszą skórą jest słabsza absorbcja promieniowania UV-B – stąd mniejsza synteza witaminy D.
Receptory dla witaminy D znajdują się nie tylko w tkankach kostnych, ale także w sercu, naczyniach krwionośnych, mózgu, jelicie cienkim i grubym, tarczycy oraz przytarczycach, limfocytach, makrofagach, kanalikach nerkowych. To właśnie ze względu na obecność tego receptora w tak wielu miejscach, witamina D3 wykazuje wielokierunkowe działanie.
Z medycznego punktu widzenia:
Diagnostycznym wskaźnikiem zawartości witaminy D3 w organizmie jest oznaczenie w surowicy krwi monohydroksylowanych izoform witaminy D (stężenia 25(OH)D3 i 25(OH)D2).
Nadmiar witaminy D
Nie jest możliwe osiągnięcie hiperwitaminozy witaminy D poprzez dietę lub ekspozycję na słońce, a jedynie na drodze niewłaściwie prowadzonej suplementacji (przyjmowanie dużych dawek przez długi czas lub przy nadwrażliwości na witaminę D). Nadmiar gromadzi się w wątrobie, skórze, kościach, mózgu. Ponadto prowadzi do zwiększenia uwalniania wapnia z kości i odkładania się go w tkankach miękkich.
Dlatego nie należy na własną rękę stosować wysokich dawek witaminy D!
Objawy hiperwitaminozy
- zapalenie skóry
- osłabienie mięśni i bóle stawów
- utrata apetytu, metaliczny posmak w ustach
- nudności, wymioty, biegunka
- nieregularna czynność serca
Skutki nadmiaru:
- zwapnienie narządów i naczyń krwionośnych
- kamica nerek i pęcherzyka żółciowego
- zaburzenia pracy serca
- deformacja płodu
- choroby układu kostnego u noworodków
Niedobór witaminy D
Czynnikami predysponującymi do wystąpienia niedoboru witaminy D są:
- stosowanie filtrów przeciwsłonecznych
- wysoki stopień pigmentacji skóry – niedobory witaminy D pojawiają często u osób z ciemną karnacją skóry na skutek ograniczonej absorbcji promieniowania UVB
- wiek > 65 r.ż. – zrogowacenie naskórka obniża endogenną syntezę witaminy D
Objawy niedoboru witaminy D u dorosłych:
- bóle kości i mięśni
- osłabienie i szybkie męczenie się
- bezsenność
- biegunka
- choroby przyzębia
- problemy z apetytem
- nadciśnienie
- nadwaga
- wrażenie „bólu skóry”
- spadek odporności
Skutki niedoboru witaminy D u dorosłych:
- zniekształcenie sylwetki skrzywienia i zwyrodnienia układu kostnego
- osteomalacja i osteoporoza
- złamania
- problemy w funkcjonowaniu układu nerwowego
- stany zapalne skóry
- obniżenie odporności
- pogorszenie słuchu
- wypadanie zębów
- choroby autoimmunologiczne (reumatoidalne zapalenie stawów, stwardnienie rozsiane)
- nowotwór piersi, prostaty, jelita grubego
- przyspieszony proces starzenia
Objawy niedoboru witaminy D u niemowląt i małych dzieci:
- powolne zrastanie ciemiączka
- krzywica kości
- płaska główka
- guzy czołowe
- powolny wzrost
- możliwe zaparcia
Rekomendacje dotyczące stosowania witaminy D3
Według wytycznych z 2013 r. witaminę D powinniśmy suplementować w następujących dawkach:
- U noworodków (urodzonych przedwcześnie) – 800 IU na dobę, od pierwszych dni życia niezależnie od sposobu karmienia.
- U niemowląt (0-6 miesiąc życia) – 400 IU na dobę dziennie, od pierwszych dni życia niezależnie od sposobu karmienia.
- U dzieci pomiędzy 6-12 miesięcy – 400-600 IU na dobę, zależnie od dobowej ilości witaminy D przyjętej z pokarmem.
- Dzieci od 1roku do 10 lat – 600-1000 j.m. na dobę, zależnie od masy ciała, od października do marca lub przez cały rok, jeżeli synteza skórna jest niewystarczająca*.
- Młodzież w wieku 11-18 lat – 800-2000 IU na dobę*.
- Dorośli 19-75 lat – 800-2000 IU na dobę*.
- Osoby powyżej 75 lat – 2000-4000 IU na dobę.
- Kobiety planujące ciążę – 800-2000 IU na dobę**.
- Kobiety w trakcie ciąży – 2000 IU na dobę przez cały okres ciąży i laktacji.
* Przy restrykcyjnym stosowaniu kremów z filtrami UVB i/lub ograniczonym czasie przebywania na słońcu
** W zależności od masy ciała i podaży witaminy D w diecie przez cały rok
- Podwójna dawka wymagana jest u osób z otyłością (w odniesieniu do rekomendowanej dawki u osób z prawidłową masą ciała).
Bibliografia
- https://www.akademiadietetyki.pl/dietetyka/rola-witaminy-d-najlepsze-zrodla-w-diecie/
- Kaźmierska B., Witamina D – rola i znaczenie dla organizmu https://www.woia.pl › dat › attach › 1175_witami…
- Marcinkowska M., Mickiewicz A., Plejotopowe działanie witaminy D Choroby Serca i Naczyń 2019, tom 16, nr 1, 45-52, DOI: 10.5603/ChSiN.2019.0007
- Bartoszewicz Z., Czy umiemy wiarygodnie mierzyć stężenia klinicznie ważnych metabolitów witaminy D? Problemy i ich konsekwencje. 2013
- https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/62906,witamina-d Płudowski P, Karczmarewicz E, Bayer M, Carter G, Chlebna-Sokół D i wsp. Endokrynol Pol 2013;64:319–327